حجم یا پوسته خارجی خانه وظیفه تأمین نور، هوا و ارتباط با بیرون خانه را فراهم میکند و فضاهای داخلی را از عوامل جوی و محیط پیرامون مصون نگه می دارد. این قسمت بنا در کیفیت فضاهای داخلی اثر دارد و در ضمن بر افرادی که داخل فضای خانه به سر می برند و همچنین افرادی که از بیرون به آن نگاه می کنند مؤثر است.
رابطه حجم با درون و بیرون خانه
حجم یا پوسته خارجی و شکل آن چند وظیفه اصلی دارد: 1ـ حجم، قالب مناسبی برای عملکردها و رفع نیازهای ساکنین خانه است بنابراین حجم بنا بایستی با درون خانه و شرایط موجود در آن ارتباط مناسبی داشته باشد. 2ـ حجم بنا بایستی پوشش مناسبی در مقابل عوامل جوی و حفاظت افراد خانه در مقابل بیگانگان و سایر عوامل خارجی باشد. 3ـ حجم بنا بایستی با محیط پیرامون خودش هماهنگ باشد بنابراین ارتباط حجم بنا با محیط اطراف اهمیت دارد. هیچ ساختمانی نمی تواند بدون توجه به بافت و بستری که در آن قرار دارد طراحی شود. 4ـ حجم بنا بایستی نور و تهویه مناسب برای فضاهای داخلی را تأمین کند در ضمن بتوان از درون بنا منظره های اطراف را مشاهده کرد. برای مثال پوسته بیرونی اتاق نشیمن باید به گونه ای باشد که نور و دید و هوا و دسترسی نشیمن به فضای باز اطراف را فراهم کند. از طرف دیگر حجم بنا طوری طراحی می شود که مانع اشراف و دید به بخش های خصوصی خانه باشد.
انواع حجم های رایج در ساختمانهای مسکونی
حجم خانه از تمامی وجوه اطرافش باز بوده و می توان گرداگرد حجم حرکت کرده و به آن اشراف داشت و در صورت نیاز به داخل خانه راه یافت. مانند خانه های ویلایی و کوشکی که درون یک حیاط بزرگ یا باغ واقع می شود .
حجم خانه از همه جبهه ها آزاد نیست و در برخی قسمت ها متصل به همسایگان می باشد این خانه ها غالباً دو نمای شمالی و جنوبی دارند و در مواقعی که ملک در نبش قرار می گیرد حجم بنا دارای سه نما می باشد. نمای شمالی، جنوبی، شرقی و یا غربی . برای مثال، خانه هایی که در بافت شهری مختلف ایران احداث می شود.
در طرح خانه های حالت اول، چنان چه در محیط طبیعی یا باغ باشند، بایستی به هماهنگی شکل و مصالح و رنگ کلی حجم خانه با محیط اطرافش توجه نماییم. در این گونه خانه ها حداکثر هماهنگی و ارتباط با طبیعت اطراف مورد نظر است. در طرح خانه های حالت دوم توجه به همسایگان مجاور و هماهنگی با آنها بایستی در نظر گرفته شود. در خانه های جنوبی که مستقیماً در کنار خیابان های شرقی- غربی قرار دارند معمولاً نماها در کنار پیاده رو می باشد ولی در خانه های شمالی حیاط خانه در حد فاصل خیابان و بدنه اصلی حجم نما بوده، پس در هر خیابان شرقی- غربی ما دو گونه نما شکل کلی حجم خانه حجم یک خانه می تواند به صورت های مختلف ظاهر شود. مثلاً ممکن است به صورت یک حجم کامل و خالص هندسی نظیر مکعب و یا استوانه باشد و یا این که برعکس مجموعه ای از ترکیب مشاهده می کنیم، نمای خانه شمالی که از کوچه ابتدا حصار خانه یا دیوار و ورودی حیاط را م یبینیم سپس نمای ساختمان که در انتهای حیاط قرار م یگیرد. بنابراین در نمای خانه های شمالی بایستی هم به نمای دیوار حیاط و هم نمای خود بنا توجه شود و سعی در ایجاد هماهنگی این دیوار با نمای اصلی باشد از طرف دیگر این نما با نمای همسایه مجاور نیز بایستی هماهنگی داشته باشد . در نمای خانه های جنوبی نیز هماهنگی این نما با همسایه های مجاور و همچنین با نمای روبرو مورد نظر است.
شکل کلی حجم خانه
حجم یک خانه می تواند به صورت های مختلف ظاهر شود. مثلاً ممکن است به صورت یک حجم کامل و خالص هندسی نظیر مکعب و یا استوانه باشد و یا این که برعکس مجموعه ای از ترکیب چند تکه حجم متفاوت باشد . می تواند حجمی کاملاً متقارن و یا برعکس غیر متقارن، منظم یا نامنظم باشد. کاملاً بسته باشد یا ترکیبی از فضاهای بسته و باز باشد. حجم می تواند یک لایه یا چند لایه باشد و یا دارای نقطه اوج یا کاملاً یکنواخت باشد.
خط زمین و خط بام
مرز مشترک بنا و بستر بنا را خط زمین میگویند و در مقابل به مرز مشترک بنا و آسمان خط بام گفته می شود. خط زمین یک ساختمان می تواند به صورت های مختلف شکل بگیرد. مثلاً یک بنا که بر روی پیلوتی طرح می شود، گویی از زمین کنده شده است. بنای دیگر ممکن است کاملاً خود را بر روی زمین پهن کرده و محکم به آن بچسبد .
در مورد خط زمین، انتخاب جنس و رنگ مصالح به کار رفته در آن اهمیت دارد. زیرا این بخش در معرض یخزدگی و ضربه خوردن و فرسایش و کثیف شدن است.
خط بام هم می تواند حالت های گوناگونی چون صاف، اوج دار، شیب دار، انحنا دار و غیره داشته باشد. در طرح خط بام بایستی به هماهنگی آن با فضاهای خانه و با خانه های مجاور توجه شود .
