نورپردازی

نور اولین شرط برای هر نوع ادراک بینایی است. نور عنصری است که با آن دیدن اشیاء ممکن می شود. در یک رنگین کمان یا نوری که از منشور خارج می شود، می توان طیف نور را که شامل همه رنگ های مرئی است مشاهده کرد. انسان با به کاربردن فیلتر، برای جدا کردن رنگ ها از نور سفید، نور رنگی تولید کرده است. کاربرد نورهای فیلتر شده رنگی، هنوز هم در نورپردازی صحنه های تئاتری و آثار معماری متداول است. نور مناسب ترین ماده ساختاری است که می تواند به فعّالیّت های روزمره ما شکل، زیبایی، لذت و راحتی ببخشد. نور ما را به خود جذب می کند.

از نظر تاریخی می توان گفت نور و روشنایی برای انسان مقدس و نشان از زندگی و پاکی بوده است. بسیاری از پیش بینی ها و تصمیمات گذشتگان بر اساس رصدخورشید، ماه و ستارگان صورت می گرفته. شروع و پایان فعّالیّت های روزانهٔ آنها با طلوع و غروب خورشید تنظیم می شده. در باورهایشان نور و روشنی در مقابل جهل و ظلمت قرار داشته است. تبلور باورها و اعتقادات انسان بر آثار ساخته شده توسط او از جمله معماری بسیار آشکار است. تا آن جایی که امکانات سازه ای و مسائل امنیتی به او اجازه می داد سعی در واردکردن نور و روشنی به فضاهای معماری مخصوصاً فضاهای عبادی داشته است. به عنوان مثال ساختمان مساجد با عنصر نور مزین شده اند و به خوبی قادر به انتقال یک حس روحانی و معنوی می باشند.

فضای مسکونی نیز به عنوان محل آرامش و سکون انسان از این قاعده مستثنی نیست. چرا که با کمک آن به راستی می توان درک انسان را از احساس و بافت فضا دگرگون کرد و فضا را دلپذیر، دلگیر یا اسرارآمیز جلوه داد، آن را بزرگ تر یا کوچک تر به چشم آورد یا بر روی نکات خاصی از محیط مورد نظر متمرکز شد، بخش هایی را قابل رویت و نمایان ساخت و بالاتر از همه محیط را خوشایندتر، مناسب تر و آرامش بخش تر جلوه گر نمود. تعیین میزان استفاده از نور طبیعی در ساختمان از عوامل اثرگذار بر طرح می باشد. از این رو می توان گفت مهم ترین جزء غیر مادی در فضاهای معماری نور است. درک کیفیت هایی چون رنگ، فرم، جنس، بافت از فضا و اجسام تنها با وجود نور امکان پذیر است. در طراحی معماری بسیار مهم است که برای روشن کردن فضاها از نور طبیعی روز بهره گرفته شود. نور خورشید، با اهمیت ترین چشمۀ نور طبیعی است. بنابراین سعی شود از نور مصنوعی به عنوان مکمل و در ساعات محدود استفاده گردد. مهم ترین چشمه نور مصنوعی لامپ های الکتریکی می باشند که
انرژی الکتریکی را به انرژی نوری تبدیل می کنند.

نورپردازی فضاها به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام می گیرد.

نورپردازی طبیعی

بهترین شیوه در طراحی ساختمان ها استفاده از نور طبیعی در فضا است. نور طبیعی را می توان برحسب اختلاف کیفی مورد توجه قرار داد. میزان نور طبیعی قابل استفاده بسته به ساعات روز، دوره های زمانی در طول سال، آب و هوا، مقدار آلودگی های هوا و غیره تغییر می کند. نوری که از یک طرف وارد فضا می شود، بعد از تعدیل شدن توسط پرده با نوری که مستقیماً از بالا تابیده می شود متفاوت است. هردوی این ها با نوری که قبل از ورود به فضا بر روی پوسته ساختمان منعکس می شود کاملاً متفاوت می باشد.برای بهره گیری بهتر از نور طبیعی لازم است موارد زیر مورد توجه قرار گیرد.

- محل قرارگیری ساختمان به گونه ای باشد که بهترین استفاده از نور طبیعی انجام شود و هر فضای مسکونی به پنجره یا نورگیر سقف دسترسی داشته باشد. به پنجره هایی که چشم انداز ایجاد می کند اولویت بیشتری بدهید و توجه داشته باشید که سطح مؤثر نور طبیعی در داخل ساختمان فقط دوبرابر عرض پنجره و در حدود 2 تا 2.5 2 برابر ارتفاع آن است.

- در طراحی ساختمان اندازه های نماهای شرقی و غربی ساختمان را کم کنید و در عوض اندازه جهت های شمالی و جنوبی آن را افزایش دهید، چرا که مسیر خورشید در
آسمان در فصل های مختلف سال تغییر می کند. طراحی پنجره ها برای سمت های شرقی و غربی ساختمان به دلیل نیاز به کنترل نور در ساعات مختلف روز کاری بسیار دشوار است. در کشورهای واقع در نیم کره شمالی پنجره هایی که به سمت شمال قرار می گیرند در اثر تابش نور خورشید برای ساکنان ساختمان ها مشکل گرمایی ایجاد نمی کنند و همچنین پنجره هایی که به سمت جنوب قرار می گیرند به سادگی با استفاده از پیش آمدگی ها و سایه بان ها و پنجره های طاقچه ای در برابر تابش نور خورشید محافظت می شوند.

- در صورت یکه امکان طراحی پنجره در بخش زیادی از ساختمان ممکن نباشد، نصب نورگیر سقفی در ساختمان های یک طبقه یا سقف آخر ساختمان های چند طبقه توصیه می شود. نورگیرهای سقفی معمولاً 3 تا 5 درصد از کل سطح بام را اشغال می کنند تا نور کافی برای نورپردازی داخل ساختمان را فراهم آورند.

با استفاده از شیشه های مناسب برای پنجره ها و استفاده از سایبان های داخلی و سایبان های بیرونی، فضای داخلی ساختمان را از تابش نور طبیعی بیش از حد محافظت کنید.

نکته : در بسیاری از پنجره های جدید که جنبه تجاری دارند از شیشه های بازتابی استفاده می شود. کاربرد شیشه های بازتابی برای کاهش جذب گرمای ناشی از نور خورشید در ساختمان است. مزیت دیگر شیشه های بازتابی ایجاد حالت آینه ای برای پنجره های ساختمان می باشد که سبب کاهش نفوذ اشعه های خورشید به فضاهای درونی ساختمان می شود. یکی از شیوه های افزایش چشم گیر کارایی و بازده انرژی و میزان روشنایی، استفاده از سایه بان خورشیدی در چارچوب پنجره هاست. سایه بان خورشیدی از تابش مستقیم تشعشعات خورشیدی به درون ساختمان در طول فصل های گرم سال جلوگیری می کند. کرکره ها و پرده ها و آفتا بگیرها نیز از متداول ترین شکل های سایه بان برای کاربرد در داخل ساختمان هستند. دربسیاری از ساختمان های مدرن از پنجره های تاقچه دار استفاده می شود. این تاقچه ها بر روی قسمت پایینی پنجره ها سایه می افکنند. سطح بالایی این تاقچه ها حالت بازتاب دهندگی دارند و نور را به سمت داخل و سقف باز می تابانند. بدین ترتیب، عمق نفوذ بیشتر می شود و کیفیت نور داخلی افزایش پیدا می کند.