ایوان عنصری واسط بین فضاهای باز و بسته در معماری ایرانی است. معماری داخلی ما، معماری توجه به فضاهای نیمه باز است. این حلقة اتصال سلسله مراتب فضای باز و بسته را در معماری ایرانی تکمیل می کرد. فضای نیمه باز در معماری ما بیشتر با ایوان ظاهر می شد. ایوان در تمامی اقلیم های ایران کاربرد فراوانی داشت.
در نواحی معتدل شمال کشورمان این فضا ضمن برقراری اتصال فضای باز و بسته و محافظت دیوارهای ساختمان از بارش های تند باران، محل زندگی نیز بود. در آن نواحی به دلیل بالا بودن رطوبت هوا، ایوان ضمن محفوظ نگه داشتن ساکنان از بارش باران های تند، فضای مطبوع تری را برای زندگی فراهم می ساخت.
در مناطق دیگر نیز این فضا مانند یک فیلتر مانع تبادل هوایی فضای داخل و خارج اتاق می شد.
و) گودال باغچه
گودال باغچه یا باغچال در وسط حیاط مرکزی ساخته می شد و یک طبقه در داخل زمین فرو می رفت. نمونه های این فضا در اقلیم های خشک کویری از جمله در کاشان، نایین و یزد دیده می شود. گودال باغچه علاوه بر تأمین خاک موردنیاز خشت های استفاده شده در بنا، امکان دسترسی به آب قنات را هم فراهم می کرد. این امر، در شهرهایی مثل نایین که یک شبکه ی پیچیدة قنات داخل شهر داشته است، بسیار مهم بود. معمولاًً در گودال باغچه آب روانی جاری بود که حوض میانی را پر می کرد و سرریز آن به خانه های دیگر نیز می رفت. در حاشیة این حیاط اغلب رواق و گاه چند اتاق به شکلی نیمه باز ساخته می شد و کاشت درختان مختلف در این گودال باغچه ها مرسوم بود. با توجه به کوچک تر، پا یین تر و سایه دارتر بودن این حیاط، بهره مندی از رطوبت و خنکی زمین و وجود گیاهان و آب، این فضا به لحاظ آسایش به مراتب مناسب تر از فضاهای موجود در سطح زمین بوده است.
ز) اتاق
خانه های سنتی شامل چندین نوع اتاق می شد. همانند تقسیم بندی اندرونی و بیرونی در سطح کلان و کلی در ساختار فضایی خانه، اتاق ها نیز دارای تنوع و گونه گونی بودند. بر اساس الگوی اندرونی ـ بیرونی اتاق های کوچک تر با تزيينات کمتر مانند (سه دری) برای خواب و اتاق های بزرگ تر و باشکوه تر،برای پذیرایی از مهمان و تکریم او در نظر گرفته می شد. اتاق های بزرگ تر که در نقاط مختلف ایران نام های متفاوتي چون طَنَبی، تالار، پنج دری، هفت دری و... داشت، دارای ابعاد بزرگ تر، همراه با تزیینات گچ بری، آ یینه کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و نقاشی روی چوب بوده و در محور اصلی و طولی حیاط قرار می گرفت. ورود به این اتاق ها مستقیماً از طریق حیاط ممکن نبود، بلکه مبتنی بر اصل سلسه مراتب در معماری داخلی، از طریق ایوان و یا دو راهروی کناری انجام می گرفت.
نظام سلسله مراتبی در سطوح و دیوارهای اتاق نیز دیده می شد. در اکثر اتاق ها از طاقچه هایی با ارتفاع پا یین تر، برای وسایلی که به صورت روزمره مورد استفاده قرار می گرفت و در طاقچه های بالاتر که (رف) نامیده می شد، براي نگه داري وسایلي که کمتر مورد استفاده بود، بهره مي گرفتند.خانه فضاهای داخلی دیگری نیز داشته است. آشپزخانه و مطبخ معمولاً در زیرزمین و در محلی قرار می گرفت که به اتاق مهمان نزدیک باشد. سرویس های بهداشتی نیز از فضاهای زندگی دورتر و در گوشه های حیاط جایابی می شدند.
ح) مبلمان سیال
در خانه های ایرانی ( ایدة مبلمان سیال ) موجب می شد که فضاها و فعالیت های درون آنها انعطاف پذیر باشد. اتاق نه بر مبنای عملکردی که مبلمان آن را تعریف کرده باشند، بلکه بر مبنای فعالیت و رفتار انسان و ویژگی های فضا، ساخته و طراحی می شد. در این خانه ها اتاق هایی به نام پذیرایی، خواب، نشیمن و... نبود بلکه اتاق هایی با نام های ( سه دری ) ( پنج دری ) ( هفت دری ) ( طنبی ) و ( مُضیف ) وجود داشت. با استفاده از ( مبلمان سیال ) در طول روز از اتاق ها استفاده هاي متفاوتي می شد و به کارکردهای مختلف در یک فضا پاسخ داده می شد. مثلاً در ( سه دری ) هم رختخواب و هم سفره غذا پهن می شد. ایوان » سه دری « مختلف در یک فضا پاسخ داده می شد. مثلاً در محل نشستن، غذاخوردن و خوابیدن در شب های گرم تابستان بود.
