فرایند طراحی داخلی فضاهای مسکونی
فرایند طراحی داخلی فضاهای مسکونی سه دسته فعالیت را شامل می شود:
دستة اول مربوط به فعالیت هایی است که از طریق آنها اطلاعاتی را کسب می کند.
دستة دوم تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از اطلاعات به دست آمده را در بر می گیرد.
در دستة سوم فعالیت ها، طراح به طراحی مبادرت می ورزد.
به این ترتیب به نظر می رسد که در فرایند طراحی داخلی فضاهای مسکونی، سه فعالیت زیر دنبال می گردد:
شناخت
قبل از اقدام به هر عملی، لازم است که در مورد آن فكر كنيم و جوانب مختلف آن را بسنجیم. این امر به ما کمک می کند تا به کاری که درصدد انجامش هستیم، یقین پیدا کنیم و امکان خطای خود را در اجرای آن به حداقل برسانیم. برای شخص طراح هم شایسته است که به این کار بسیار نیکو، عمل نماید و پیش از آنکه به طراحی بپردازد، در مورد موضوع طراحی خود تفکر نماید. شناخت عوامل مؤثر در طراحی فضاهای داخلی به طراح کمک می کند تا با در نظر گرفتن کلیة موارد اثرگذار در طراحی، تصمیم گیری نماید و به طراحی مبادرت ورزد. این عوامل را می توان در چهار قالب کلی زیر دسته بندی کرد:
1. استفاده کنندگان؛
2. محیط پیرامون طرح؛
3. امکانات موجود؛
4. بررسی الگوهای معماری فضاهای داخلی.
شناخت این عوامل اثرگذار در طراحی، موجب می شود که طراح، دقیقاً بداند که برای چه کسی؟ چه چیزی؟ در کجا؟ و چگونه؟ می خواهد طراحی کند. داشتن پاسخ های این چهار سؤال اساسی راه گشای او در طراحی شده و او را به هدف که همانا طراحی داخلی فضاهای مسکونی برای افرادی خاص است، رهنمون خواهد بود.
اصول گردآوري اطلاعات
یکی از اصلی ترین اقدامات جهت انجام هر طرحی گردآوری اطلاعات است. اگر گردآوری اطلاعات دقیق و صحیح انجام شود، تأثیر بسزایی در پیشبرد طرح در مراحل آتی خواهد داشت. جمع آوری اطلاعات به دو صورت کتابخانه ای و میدانی صورت می گیرد. در روش کتابخانه ای از منابعی نظیر کتاب، مجله، پایان نامه و سایت های اطلاعاتی استفاده می شود. در روش میدانی نیز از طریق مشاهده (بازدید از سایت و بناهای مختلف و...(، مصاحبه ) با معماران و طراحان داخلی و صاحب نظران و افراد مطلع و دست اندرکار و...)، پر کردن پرسشنامه و دیگر موارد مشابه، اطلاعات مورد نیاز برداشت می شوند. به منظور طراحی داخلی فضاهای مسکونی نیز هر دو روش کاربرد دارند. برای تهیة برخی از اطلاعات، نیاز به جمع آوری آنها از طریق مطالعات کتابخانه ای است. مسائلی از قبیل اقلیم منطقه و ضوابط موجود در شهرداری از این دسته اند. این گونه اطلاعات، اطلاعات ثابتی هستند که از قبل در کتب و جزوات خاصی تهیه شده اند. نکته ای که در جمع آوری آنها باید مدنظر قرار گیرد، به روز بودن و معتبر بودن آنهاست. برخی از مطالب در منابع دست دوم آورده شده اند و یا به صورت ناقص در منبعی ذکر شده اند. استفاده از منابع کامل تر و دست اوّل در گردآوری بهتر مطالب ما را یاری می رساند.
نکته منابع دست اول و دوم
در طول انجام یک تحقیق علمی دو نوع منابع دست اول و دست دوم می توانند مورد استفاده قرار گیرند. این امر از یک سو بسته به موضوع تحقیق و ضرورت انجام آن از سوی دیگر با توجه به میزان و نوع مدارک موجود و در دسترس، انتخاب می شود. استفاده از منابع دست اول از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار است و موجب اعتبار علمی تحقیق می شود. در این منابع احتمال صحت مطالب بالاتر، و احتمال تحریف دانش به حداقل می رسد. در راستای اعتبار علمی تحقیق، استفاده از منابع بیشتر هم، نقش بسیاری دارد. استناد به چند منبع مختلف خیلی بیشتر از یک منبع، ارزش کار و اطمینان از نتیجه را بالا می برد.
منابع دست اول یا منابع اولیه 1، منابع نزدیک به یک واقعه هستند. منابع اولیه، عموماً، نوشته های اشخاصی است که نزدیک به ماجرایی هستند که پیرامون آن می نویسند نتیجه گیری هایی بدیع در گزارش های علمی و تجربی، نتایج جدول بندی شدة آمارها و پرسشنامه ها بدون هيچ گونه دخل و تصرفي، اسناد مشاهدات عینی، متن کامل مصاحبه ها و مشابه این موارد را شامل می شود. بهک ارگیری این منابع در انجام مطالعات، تهیة گزارش ها، نوشتن مقاله و امثال این تحقیق و پژوهش ها، باعث افزایش اعتبار و ارزش علمی آن آثار که در زمینه استانداردهای معماری است، نمونه ای از منابع دست اول است. (نویفرت 2) می شود. کتاب منابع دست دوم یا ثانویه 3 به منابعی گفته می شود که بر پایة منابع دست اول نوشته می شوند. منابع دست دوم به اطلاعات و رویدادهایی می پردازند که پیش تر به طریقي ارائه شده اند. به عبارت دیگر منابع دست دوم از روی منابع دست اول ساخته می شوند. منابع دست دوم معمولاً ارائه تجزیه و تحلیل و دیدگاه های شخصی، بررسی و تفسیرهای فردی را ارائه می دهد. مطالب این منابع به میزان منابع دست اول قابل اطمینان و يقین نیستند. شایسته است که در استفاده از این منابع همواره به پایه های اصلی و منابع مرجع آنها مراجعه نمود.
مصاحبه با استفاده كنندگان
استفاده کنندگان طرح شامل همه افرادی است که قصد زندگی در یک بنای مسکونی را داشته و از فضاهای آن بهره برداری می کنند. این افراد می خواهند که در خانه خود احساس آرامش کنند. لذا فضای معماری می بایست که با توجه به ارزش های انسانی آنان شکل بگیرد. بنابراین جا دارد که تعداد افراد، سن و جنس آنها، ویژگی های فردی و علایق شخصی آنها، نیازها و خواسته های فضایی شان به خوبی مورد توجه قرار گیرد. شناخت وضعیت رابطة خانوادگی و الگوهای فرهنگی و چگونگی روابط اجتماعی این افراد هم به طراح کمک می کند تا به تعداد و ویژگی های لازم برای فضاهای مورد نیاز طرح و چگونگی ساماندهی عرصه ها و بخش های مختلف واقف شود. برای مثال می تواند بفهمد که این خانواده به چند اتاق خواب احتیاج دارد؟ این خانواده چه نوع آشپزخانه ای را نیاز دارند؟ در این خانواده عرصه خصوصی و عرصه عمومی شامل چه فضاهایی است؟ و این دو عرصه چگونه رابطه ای را با هم دارند؟ آن فرد خانواده که علاقه بسیاری به گل و گیاه دارد. چه نظراتی برای فضاهای خانه دارد. آن عضو خانواده که اهل مطالعه است، چه نوع فضایی را نیاز دارد؟ و موارد مشابه دیگر. اطلاعات دیگری که در روند كار طراحی تأثیرگذار هستند از طریق مصاحبه با استفاده كنندگان و
مشاهدات عینی، جمع آوری می گردند. در زمان کوتاهی از طریق مصاحبه با استفاده كنندگان می توان اطلاعات بسیار مفیدی جمع آوری نمود. کسب توانایی در انجام مشاهدات و مصاحبه مناسب ما را در بهتر انجام گرفتن این روند یاری خواهند رساند. از آنجایی که فضای داخلی مسکونی مورد نظر، برای زندگی استفاده كنندگان طراحی می گردد، قطعاً نظرات آنها در فراهم آوردن فضایی که در آنجا احساس آرامش و راحتی داشته باشند، مؤثر خواهد بود. ویژگی های فرهنگی، اقتصادی، روابط خانوادگی حاکم در خانواده و دیگر اطلاعاتی از این قبیل، طرح مورد نظر را تحت تأثیر قرارمی دهند.
به این ترتیب با پرسیدن سؤالاتی راه گشا و مناسب، نظر استفاده كنندگان را در مسائل مختلف مورد سؤال قرار می دهیم. هر مطلبی که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در طراحی تأثیرگذار است، در این سؤالات گنجانده می شود. در این رابطه بهتر است که از تلقین و تحمیل نظرات خودداری نمود، اما می توان با راهنمایی های مناسب، استفاده كنندگان را در پاسخ گویی درست هدایت کرد. چرا که بسیاری از استفاده كنندگان از طراحی اطلاع زیادی ندارند و صحبت و مشورت آنها با شما که در حوزة کاری
خود فرد متخصص و مطلعی هستید، می تواند برای آنها آموزنده و هدایت گر باشد و او را در انتخاب های درست و تعیین خواسته هایی معقول تر کمک نماید.
در این مرحله، اولویت های استفاده كننده را نیز مورد پرسش قرار دهید. زیرا همواره هنگام طراحی با مسائلی روبه رو می شوید که باید برخی جنبه ها را بر دیگر جنبه ها برتري دهید. به طور مثال برای برخی خانواده ها فضاهای خصوصی و اتاق های خواب از اهمیت بیشتری برخوردار است، ولی برای برخی دیگر، فضای پذیرایی یا آشپزخانه اهمیت بیشتری دارد. این مسئله ما را در طراحی این فضاها حساس تر خواهد کرد. در نظر گرفتن فضایی برای کتابخانه، کار یا بازی بچّه ها می تواند در فضاهای مختلف خانه صورت گیرد. در این باره می توان نظر کارفرما را در مورد برتري آن جویا شد. پیدا کردن نوع فضاها و روابط فضایی مورد علاقه استفاده كننده و یافتن خواسته های او، ما را در طراحی کاری که مورد پسند او باشد، کمک خواهد کرد. گاهی مواقع استفاده كننده خود بیان روشنی از فضاهای مطلوبش ندارد، اما از خانة دوستش و يا فضايي که در فلان مجله و سایت دیده است، خوشش آمده و مشابه آنها را خواهان است. در این موارد توصیف خانة دوست و یا شرح فضای دیده شده در سایت و مجله و در صورت امکان دیدن عکس دقیق آنها، شما را در درک خواسته های استفاده كننده یاری می رساند.
مدنظر قرار دادن همة افراد خانواده نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. نوع روابط والدین و فرزندان در چیدمان فضایی طرح، اثرگذار خواهد بود. شرایط شغلی، نوع رفت وآمدها، عرصه بندی فضاها و مواردی از این قبیل همگی مواردی هستند که می توانند ما را در طراحی داخلی فضایی مناسب تر راهنمایی کنند.
نکته دیگری که در این ارتباط لازم است مورد توجه قرار بگیرد، فراهم آوردن فضایی مناسب از سوی ما برای کارفرماست تا بتواند در فضایی آرام، پاسخ گوی درست سؤالات باشد. این عمل در مواردي خاص می تواند از راه های دیگر نیز انجام گیرد. برای مثال اگر به دلایلی مانند نداشتن وقت و یا عدم امکان ملاقات حضوری بین کارفرما و طراح، شرایط انجام مصاحبه فراهم نباشد، می توان سؤالات را از طریق پست الکترونیک و یا به صورت تلفنی نیز مطرح نمود.
اگرچه در انجام مصاحبه با کارفرما و کاربران پروژه، نباید تلقین و تحمیل نظرات صورت گیرد، لکین ارائة راهنمایی های منصفانه و اطلاعات مناسب به آنان نه تنها جایز، بلکه بسیار مفید و سودمند است. در این حالت آنان می توانند با آگاهی بیشتر و شناخت عمیق تری در مورد فضاهای زندگي خود تصمیم گیری نمایند. به طور مثال در مورد آشپزخانه باز اُپن 1 یا غیر آن، بدون اینکه حق انتخاب را از کارفرما بگیرید، می توانید مزایا و معایب هر یک را توضیح دهید. به این طریق استفاده كننده با آگاهی بیشتری می تواند آشپزخانة مورد نظر خود را انتخاب کند. این مسئله در مورد هر یک از فضاهای خانه قابل تعمیم است. این توضیحات در مورد انتخاب فضاها، چگونگی جانمایی و شرایط آنها و همچنین در مورد نوع، رنگ و مواد مصالح مورد استفاده نیز می تواند تعمیم پیدا کند. به این ترتیب به درستی می توان گفت: درست است که در طراحی، نظر استفاده كننده بسیار اهمیت دارد، ولی باید منطبق با اصول طراحی باشد. در جایی که بین نظرات استفاده كننده و اصول طراحی مغایرت وجود داشته باشد، پیروی از نظرات او لازم نبوده و باید اصول را در طراحی دنبال کرد، و کارفرما را نیز تا حد امکان قانع نمود.
در هنگام مصاحبه با استفاده كننده بهتر است که سؤالات از قبل تهیه شود. این مسئله از دو جنبه قابل تأمل است. اول اینکه از پرسیده شدن تمامی سؤالات اطمینان حاصل می شود. دوم اینکه هنگام پرسیدن سؤالات، وقفه ای ایجاد نمی شود و بدون معطلی می توان همة سؤالات را پرسید. سؤالاتی که می توان پرسید از این قبیل هستند: دوست دارید آشپزخانه شما چگونه باشد؟ دوست دارید فضای نشیمن و پذیرایی شما فضاهای جداگانه ای باشند یا خیر؟
دو نمونه از سؤالات تلقینی و غیر تلقینی.در زیر آمده است:
سؤال تلقینی: آیا تمایل به استفاده از آشپزخانة باز (اُپن) دارید؟
سؤال غیرتلقینی: دوست دارید آشپزخانة شما چگونه باشد؟
