آینه کاری

معماران ایرانی با هنر و خلاقیت کیمیاگرانه خود به شیوه های گوناگون و متناسب با مکان و با مصالح مختلف، شاهکارهای جهانی پدید آورده اند.
آینه کار با ایجاد اشکال و طرح های تزیینی منظم و بیشتر هندسی از قطعات کوچک و بزرگ آینه در سطوح داخلی بنا فضایی درخشان و پرتلألو پدید می آورد که حاصل آن بازتاب پی در پی نور در قطعات بی شمار آینه و ایجاد فضایی پرنور، دل انگیز و رویایی بوده است.

پیدایش آینه کاری

پیدایش آینه کاری ایرانیان از دیرباز به آینه و آب به دیدة دو نماد پاکیزگی، روشنایی، راست گویی و صفا نگریسته اند. ساختن استخر، حوض و آب نما در جلوی بنا از دیرگاه در ایران معمول بوده است. اما بهره گیری از قطعات آینه و هنر آینه کاری به صورت کنونی گذشته از هماهنگی با باورهای یاد شده، ریشه های اقتصادی نیز داشته است. بدین معنی که بخشی از آینه هایی که از سده 10 هجری قمری به صورت یکی از اقلام وارداتی از اروپا به ویژه از ونیز به ایران آورده می شد، به هنگام جابجایی در راه می شکست، هنرمندان ایرانی برای بهره گیری از قطعات شکسته راهی ابتکاری یافتند و از آنها برای آینه کاری استفاده کردند و آینه کاری ظاهراً با کاربرد آنها آغاز
شد. آینه کاری همچنین با نصب جام های یک پارچه آینه بر بدنة بنا انجام می گرفت. نه تنها درون بنا که دیواره های ایوان های ستون دار نیز با آینه های بزرگ تزیین می شد. مدارک تاریخی نشان می دهد که تزیین بنا با آینه برای نخستین بار در شهر قزوین پایتخت شاه طهماسب اول و در دیوان خانه های او آغاز شده است. شاعر آن دوران  در وصف دیوان خانة قزوین و ایوان آینه کاری شدة آن ابیات زیر را سروده است:

زهی فرخ بنای عالم آرای که در عالم ندیدی کس چنان جای
به هر ایوان که آید در مقابل شود آ یینه ی  بخشش مقابل

در کاخ چهل ستون نیز که در دورة پادشاهی شاه عباس دوم بنا شده است، از آینه با گستردگی بسیار استفاده کرده اند. در این کاخ آینه های قدی، قطعات کوچک آینه و شیشه های رنگین برای آراستن سقف و بدنة ایوان و تالار به کار رفته و بدنه هجده ستون ایوان نیز با شیشه های رنگین و آینه تزیین شده بود.
آینه کاری در سدة سیزده هجری قمری رو به ترقی و گسترش نهاد و تکاملی تدریجی اما محسوس داشت. در طول این قرن آثار زیبایی چون تالارها و اتاق های شمس العماره ، تالار آینه کاخ گلستان درتهران و آینه کاری ایوان و آستانه حضرت عبد العظیم در شهرری، آینه کاری دار السیاده آستان قدس رضوی در مشهد و آستانة امامزاده احمد بن موسی کاظم (شاه چراغ) انجام گرفت. هر یک از این آثار به تناسب شیوة کار نمونه های برجسته ای از شیوة آینه کاری این دوره به شمار می آیند.

آینه کاری تالار آینة کاخ گلستان از بهترین نمونه های کاربرد آینه های قدی است. آینه کاران ایرانی در سیر تکاملی هنر خود از قطعات کوچک تر آینه بهره گرفتند و به پدید آوردن آثار دقیق تر و ظریف تر پرداختند. هنرمندان آینه کار جام های نازک آینه را به اشکال مختلف هندسی چون: مثلث، لوزی، مستطیل و مربع می بریدند و به صورت الماس تراش به کار می بردند. گاهی قاب های تشکیل دهندة سقف تنها از آینه های مستطیل شکل ساخته می شد و بازتاب تصویر دیوارهای آینه کاری شده و اشیای داخل تالار و نقش های رنگارنگ قالی کف تالار و دیگر اشیای تالار را در خود داشت و منظره ای دل پذیر پدید می آورد. سقف تالار آینة کاخ گلستان یکی از بهترین نمونه های این گونه آینه کاریست . هنرمندان گاه با استفاده از ترکیب هنر گچ بری و آینه کاری تزییناتی زیبا و دل انگیز را در فضاهای داخلی معماری ایرانی به وجود می آوردند.

سخنی در نتیجه گیری

رجوع به معماری داخلی گذشته را معمولاً دو موضوع تهدید می کند. نخست نگاه کهنه پرستانه است که هر چیز را به صرف کهنگی ظاهری اش قابل ستایش می داند. این گرایش خصوصاً در طراحی داخلی ممکن است معنای خانه ایرانی را به انباری از اشیای عتیقه نزدیک کند. تهدید دیگر نگاه تزیینی به گذشته است، یعنی اکتفا به ظاهر عناصر قدیمی و استفادة تزیینی از نقوش، رنگ ها و جزئیات آنها. این دو راه ما را از اصل و هویت ارزش های معماری داخلی مان دور میکند. ورای این دو حالت، رو یکرد ارزشمندی است که هدف آن آشتی دادن و پیوند زدن زندگی و معماری جدید با اصول و بنیادهای نظری ارزشمند معماری گذشته کشورمان است. روالی که امیدواریم در دستور کار معماران قرارگیرد.