در مورد تاریخچة مصرف و صنایع چوب ایران متأسفانه به دلیل اینکه چوب به سبب پوسیدگی، ماندگاری طولانی ندارد، مدارک باستانی زیادی در دسترس نیست. هخامنشیان ارزش جنگل و چوب را برای هنرمندان می دانستند. به همین دلیل درخت کاری و به خصوص کشت درختان جنگلی که فقط از نظر تولید چوب اهمیت دارند، از آیین های ستودة پادشاهان هخامنشی بوده است. چنانچه کورش شخصا به کشت درخت همت می گماشت و داریوش مرزبان ها را برای جنگل کاری درختان بومی در بین النهرین تشویق میکرد. کاربرد چوب در معماری تخت جمشید و شوش کاملاً مشهود است. نکته تازه ای که در استفاده از چوب در معماری ساسانیان دیده می شود، کاربرد کلاف های چوبی در میان جرزها است، که بدین وسیله مقاومت جرزها را بالا می بردند. مسئله مهم دیگر در دورة ساسانیان این است که از چوب برای قالب سازی طاق و گنبدها استفاده می نمودند و این نوع طاق سازی خود انقلابی در فن معماری به شمار می رفته است.
کاربرد چوب در هنر منبت
منبت از کلمه است. منبت کاری گونه ای دیگر از هنری کیمیاگرانه و مشتمل بر حکّاکی و کنده کاری بر روی چوب براساس نقش های دقیق است. تاریخچة منبت کاری همانند بقیه هنرها و صنایعی که بنیان گذار آن مردم عادی بوده اند و در دامان جوامع پراکنده بشری متولد شده و رشد کرده اند، چندان روشن نیست. در این هنر نیز به واسطه ویژگی کیمیاگرانة ایرانیان هر وسیله ای که ساخته می شد هم زیبا بود و هم کارا. از هنر منبت کاری در تزیین عناصر معماری داخلی مانند درها، محراب ها و... استفاده می شده است. بنا به اسناد و مدارک موجود منبت کاری در ایران متکی به سابقه ای بیش از هزار و پانصد ساله است و حتی عده ای از محققان به صراحت اظهار کرده اند که قبل از ظهور ساسانیان نیز منبت کاری در ایران رواج داشته، ولی هیچ اثر تاریخی در دست نیست. جالب اینجاست که شیوة کار با قدیم تفاوت چندانی نکرده است. البته از 200 تا 300 سال پیش تاکنون پیشرفت هایی در مورد نحوة ساختن ابزار حاصل شده است.
سابقه کاربرد چوب در معماری
کاربرد چوب در ایران از دیرباز مرسوم بوده است. در کتیبه هایی که از خزانة داریوش در تخت جمشید به دست آمده است، سخن از پرداخت دستمزد به هنرمندانی است که روی درهای چوبی کنده کاری میکرده اند. پاره ای از محققان نیز اظهار کرده اند که بعضی از پوشش های داخلی بناهای تخت جمشید چوبی بوده و بر اثر آتش سوزی از بین رفته است و گروهی دیگر بر این عقیده اند که برای سقف بندی کاخ های شوش و تخت جمشید از چوب سدر لبنان استفاده شده است.
مشبک های چوبی
ویژگی های چوب این امکان را به هنرمندان داده است که بتوانند از آن در عناصر معماری داخلی از جمله مشبک ها استفاده کنند. اوج هنر استفاده از مشبک های چوبی در پنجره های اُرسی بوده است که در آن از ترکیب شیشه با چوب استفاده می شده است. ارسی نوعی پنجرة بزرگ چوبی مشبک و معمولاً با تعداد لنگه یا لتة فرد است. بازشوی ارسی ها به طرف بالا است. لته ها با دست به طرف بالا کشیده شده و روی زائده های فلزی به نام خروسک استوار می شوند. خروسک ها در طول چهارچوب در چند نقطه کار گذاشته می شوند تا بنا به ضرورت هر اندازه لازم باشد، ارسی بالا کشیده شود. در بالای ارسی ها دو سطح چوبی معمولاً با کارکرد گره چینی با فاصله از هم قرار دارند، که وقتی ارسی ها بالا می روند، در داخل آن جاسازی می شوند. گاهی دو دیوار تیغه ای نازک، جایگزین سطوح چوبی مذکور می شود و فاصلة این دو به اندازه ای است که ضخامت ارسی را در خود جای دهد. سطح مشبک پنجره های اُرسی چندین کارکرد داشته است: نور فضای درون را تأمین میکرد، دید و منظر بیرون را در اختیار افراد درون فضا قرار می داد، دید از بیرون به درون اتاق را قطع میکرد، دافع حشرات موذی مثل پشه و مگس بوده و از شدت نور آفتاب و گرمای آن نیز میکاسته است. سطح پنجره های اُرسی را گاه با نقوش گوناگون گره سازی و شیشه های رنگین و ساده می آراستند و ترکیب های بدیع پدید می آوردند.
